Законам Рэспублікі Беларусь ад 10.11.2008 № 455-З «Аб інфармацыі, інфарматызацыі і абароне інфармацыі» інфармацыя паводле катэгорыі доступу падзяляецца на агульнадаступную ды інфармацыю, распаўсюджванне і прадстаўленне якой абмежавана. У абодвух выпадках вызначаецца пералік звестак, што могуць складаць як першую, так і другую групу. Лiчым карысным звярнуць увагу на асобныя звесткі з ліку абмежаванай да распаўсюджвання інфармацыі, абарона якіх з боку кампаніі будзе актуальнай.
Так, да іх можна аднесці:
1) камерцыйную тайну;
2) службовую інфармацыю абмежаванага распаўсюджвання;
3) персанальныя дадзеныя супрацоўнікаў, а таксама звесткі аб іх прыватным жыцці, што сталі вядомыя кампаніі як наймальніку.
Разгледзім больш падрабязна вызначаныя катэгорыі.
Паняцце камерцыйнай тайны і вызначэнне зместу
На практыцы нярэдка сустракаецца памылковае выкарыстанне тэрміну «камерцыйная тайна» у дачыненнi да любой інфармацыі, якую кампанія не мае намеру раскрываць. Але наколькі гэта з’яўляецца юрыдычна абгрунтаваным?
Канкрэтныя ўласцівасці. Паводле арт. 1 Закона Рэспублікі Беларусь ад 05.01.2013 № 16-З «Аб камерцыйнай тайне» (далей — Закон аб камерцыйнай тайне) камерцыйнай тайнай можна лiчыць звесткі любога характару (тэхнічнага, вытворчага, арганізацыйнага, камерцыйнага, фінансавага ці інш.), у тым ліку сакрэты вытворчасці (ноу-хау), што адпавядаюць патрабаванням вышэй узгаданага Закона і ў дачыненні да якіх усталяваны рэжым камерцыйнай тайны. Разам з тым Законам аб камерцыйнай тайне акрэсліваюцца канкрэтныя ўласцівасці, якімі павінны валодаць такія звесткі:
— не быць агульнавядомымі і лёгкадаступнымі трэцім асобам у тых колах, якія звычайна маюць справу са звесткамі падобнага кшталту;
— мець камерцыйную каштоўнасць для іх уладальніка з прычыны невядомасці трэцім асобам;
— не з’яўляцца аб’ектамі выключных правоў на вынікі інтэлектуальнай дзейнасці;
— не быць аднесенымі да дзяржаўных сакрэтаў.
Пры гэтым лічыцца, што звесткі маюць камерцыйную каштоўнасць, калі валоданне імі дазваляе павялічыць даходы, скараціць расходы, захаваць становішча на рынку тавараў, работ, паслуг альбо атрымаць іншыя камерцыйныя выгоды.
У дачыненні да інфармацыі, што адпавядае такім характарыстыкам, кампанія з мэтай забеспячэння канфiдэнцыяльнасці звестак можа прымаць прававыя, арганізацыйныя, тэхнічныя і іншыя меры, што дазваляе весці гаворку аб усталяванні рэжыму камерцыйнай тайны.
Забарона ўсталявання рэжыму камерцыйнай тайны. Адначасова існуе заканадаўчая забарона на ўсталяванне рэжыму камерцыйнай тайны да пэўнай інфармацыі. Так, забаронена ўсталёўваць рэжым камерцыйнай тайны, напрыклад, да наступных звестак (арт. 6 Закона аб камерцыйнай тайне):
— якія ўтрымліваюцца ва ўстаноўчых дакументах альбо ўнесены ў Адзіны дзяржаўны рэгістр юрыдычных асобаў ды індывідуальных прадпрымальнікаў;
— якія ўтрымліваюцца ў дакументах, што даюць права на ажыццяўленне пэўных відаў дзейнасці;
— якiя ўжо з’яўляюцца іншымі відамі тайны (скажам, банкаўскай, падаткавай альбо адвакацкай);
Апрача аналізу звестак на прадмет магчымасці альбо немагчымасці вызначэння іх ў якасці камерцыйнай тайны, падаецца важным разабрацца з тым, калі ж можна лічыць, што ў кампаніі насамрэч уведзены адпаведны рэжым абароны інфармацыі, а не проста дэкларуецца пры зручным моманце, што «камерцыйная тайна дакладна ёсць».
Такім чынам, першым крокам павінна быць рэальнае вызначэнне той інфармацыі, якая адпавядае вышэй адзначаным патрабаванням і адначасова не ўваходзіць у пералік звестак, у дачыненні да якіх усталяванне рэжыму камерцыйнай тайны немагчыма. Зразумела, што ў кожнай кампаніі будзе свой склад такой інфармацыі, але да прыкладнага пералiку звестак камерцыйнай тайны можна аднесці наступныя: інфармацыя дзелавога, маркетынгавага, фінансава-эканамічнага характару, звесткi арганізацыйна-інфармацыйнага характару, інфармацыя навукова-тэхнічнага характару, іншая інфармацыя.
Для найбольш дакладнага вызначэння інфармацыі, якая патрабуе абароны, яе рэкамендуецца вызначаць пасля дэтальнага сумеснага абмеркавання зацікаўленымі службамі кампаніі, паколькі з улікам спецыялізацыі можна вызначыць сапраўдную каштоўнасць той ці іншай інфармацыі і від неспрыяльных наступстваў ад яе распаўсюджвання.
Iншыя меры. Пасля вызначэння аб’ёму інфармацыі, што неабходна абараніць у рэжыме камерцыйнай тайны, яе склад павінен быць нарматыўна замацаваны. Рэкамендуецца зрабіць гэта праз распрацоўку адпаведнага лакальнага нарматыўнага прававога акту, што дапаможа таксама і ў выкананні iншых абавязковых патрабаванняў заканадаўства, скіраваных на ўсталяванне рэжыму камерцыйнай тайны ў кампаніі. Пры гэтым важна разумець, што нават калі юрыдычнай асобай заключана так званае NDA* (*Non-disclosure agreement — пагадненне аб нераспаўсюджванні), але не прыняты ўсе неабходныя меры, рэжым камерцыйнай тайны лічыцца неўсталяваным, адпаведна на прававую абарону з нагоды распаўсюджвання каштоўнай інфармацыі разлічваць не варта. Такім чынам, апрача вызначэння зместу інфармацыі, што складае камерцыйную тайну, неабходна таксама:
1) абмежаваць доступ да камерцыйнай тайны праз усталяванне парадку абыходжання з носьбітамі камерцыйнай тайны, а таксама ўсталяваць кантроль за выкананнем такога парадку;
2) весці ўлік асобаў, што атрымалі доступ да камерцыйнай тайны;
3) урэгуляваць адносіны, звязаныя з доступам працаўнікоў да камерцыйнай тайны, праз працоўную дамову (унесці туды адпаведныя палажэнні), а таксама праз грамадзянска-прававое пагадненне аб неразгалошванні камерцыйнай тайны;
4) урэгуляваць адносіны, звязаныя з доступам контрагентаў да камерцыйнай тайны (дапускаецца як праз унясенне асобных палажэнняў у грамадзянска-прававыя дамовы, так і праз заключэнне адмысловага пагаднення аб канфiдэнцыяльнасці);
5) вызначыць супрацоўнікаў, адказных за прыманне мер, скіраваных на забеспячэнне канфiдэнцыяльнасці камерцыйнай тайны.
Варта адзначыць, што дадзеныя меры з’яўляюцца «мінімальным наборам патрабаванняў», а значыць законны ўладальнік камерцыйнай тайны не пазбаўлены юрыдычнай магчымасці выкарыстоўваць і іншыя сродкі абароны інфармацыі, у тым ліку тэхнічныя (напрыклад, усталяваць паролi да службовых кампутараў, распрацаваць сістэму доступу знешніх наведвальнікаў на тэрыторыю кампанii і г.д.). Але тут важна таксама не пераступіць мяжу дазволенага, паколькі працаўнік мае права абскардзіць у судовым парадку прыманне асобных мераў, калі палічыць, што яны абмяжоўваюць яго правы.
Адным з магчымых варыянтаў выканання вышэй пазначаных патрабаванняў можа быць распрацоўка адмысловага лакальнага нарматыўнага прававога акту, які будзе не толькі змяшчаць інфармацыю датычна аб’ёму звестак, што з’яўляюцца камерцыйнай тайнай, але і парадак абыходжання з яе носьбітамі, а таксама патрабаванні да ўнутранага азнаямлення (інструктажа) супрацоўнікаў, якiм неабходны доступ да камерцыйнай тайны.
Дакументальнае афармленне рэжыму камерцыйнай тайны
Калі ў кампаніі не прымаліся захады да ўсталявання рэжыму камерцыйнай тайны, пакет неабходных да распрацоўкi дакументаў можа быць наступным:
1) палітыка (палажэнне) кампаніі аб абароне камерцыйнай тайны (з дадаткам у выглядзе звестак, што складаюць яе змест, а таксама з рэестрам азнаямлення супрацоўнікаў — з прастаўленнем даты і подпісу);
2) рэестр асобаў, што атрымалі доступ да камерцыйнай тайны (можа быць самастойным дакументам альбо дадаткам да вышэй узгаданага ЛНПА);
3) дадатковае пагадненне да працоўнай дамовы (кантракта) з супрацоўнікам з адпаведнымі палажэннямі і асобны загад;
4) абавязальніцтва аб нераскрыцці камерцыйнай тайны, што заключаецца з супрацоўнікам;
5) палажэннi аб выкарыстаннi канфiдэнцыяльнай інфармацыі (для ўнясення ў грамадзянска-прававыя дамовы) альбо самастойнае пагадненне аб канфi-дэнцыяльнасці, што будзе заключана з контрагентамі;
6) загад аб прызначэнні асобы, адказнай за прыманне мер, скіраваных на забеспячэнне канфiдэнцыяльнасці звестак, што складаюць камерцыйную тайну. Пры неабходнасці можа быць створана нават адмысловая камісія, адпаведна і загад будзе скіраваны на яе стварэнне.
З мэтай павышэння эфектыўнасці мер, скіраваных на ўсталяванне рэжыму камерцыйнай тайны, карысным падаецца рэкамендаваць не фармальнае азнаямленне супрацоўнікаў з распрацаванымі дакументамі, а арганізацыю паўнавартасных унутраных адукацыйных мерапрыемстваў, у тым ліку разбор кейсаў на выпадак парушэння ўсталяванага рэжыму, парадак дзеянняў у такіх выпадках для мінімізацыі наступстваў.
Адказнасць за парушэнне рэжыму камерцыйнай тайны
Паколькі ўсталяванне рэжыму камерцыйнай тайны патрабуе не толькі часавых, але i фінансавых затрат (калі гаварыць не аб фармальным складанні нежыццяздольных дакументаў, а аб рэальным укараненні культуры абыходжання з канфiдэнцыяльнай інфармацыяй у кампаніі), разгледзім таксама асноўныя віды адказнасці, да якой можа быць прыцягнута вінаватая асоба за парушэнне рэжыму камерцыйнай тайны.
Даведачна:
За выкраданне альбо збор незаконным спосабам звестак, што складаюць камерцыйную тайну, з мэтай раскрыцця ці незаконнага выкарыстання вінаватая асоба можа быць прыцягнута да крымінальнай адказнасці паводле складу злачынства, прадугледжанага арт. 254 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь.
Наўмыснае раскрыццё камерцыйнай тайны без згоды яе ўладальніка асобай, якой такая тайна стала вядомая ў сувязі з прафесійнай ці службовай дзейнасцю, калі яно (раскрыццё) пацягнула за сабой прычыненне шкоды ў буйным памеры, можа быць расцэнена як склад злачынства паводле арт. 255 Крымінальнага кодэкса Рэспублiкі Беларусь.
Апрача таго, маецца і адмысловы склад адміністрацыйнага правапарушэння (арт. 22.13 Кодэкса Рэспублiкі Беларусь аб адміністрацыйных правапарушэннях), які прадугледжвае адказнасць за наўмыснае раскрыццё камерцыйнай тайны без згоды яе ўладальніка асобай, якой такая тайна стала вядомая ў сувязі з прафесійнай ці службовай дзейнасцю, калі такое дзеянне не цягне крымінальнай адказнасці.
Можна весці гаворку і аб прыцягненні вінаватай асобы да грамадзянска-прававой адказнасці пры парушэнні абавязальніцтва аб нераскрыцці камерцыйнай тайны ці пагаднення аб канфiдэнцыяльнасці і пакрыцці нанесенай шкоды.
Варта адзначыць, што і аб выкарыстанні мераў дысцыплінарнай адказнасці можна гаварыць у выпадку, калі рэжым камерцыйнай тайны быў парушаны працаўніком кампаніі. Больш таго, арт. 47 Працоўнага кодэкса Рэспублікі Беларусь прадугледжана нават адмысловая падстава для звальнення працаўніка, што адмовіўся ад падпісання абавязальніцтва аб нераскрыцці камерцыйнай тайны, а таксама за раскрыццё камерцыйнай тайны працаўніком, што меў да яе доступ.
Такім чынам, пры невыкананні патрабаванняў заканадаўства да ўсталявання рэжыму камерцыйнай тайны пацярпелы бок аўтаматычна пазбаўляецца ўзгаданых вышэй магчымасцяў прававой абароны свайго становішча, што можа быць важкім аргументам у дыскусійным на цяперашні час пытанні: а ці трэба ўвогуле прымаць нейкія меры ў кампаніі, скіраваныя на абарону каштоўнай інфармацыі, з улікам досыць аднастайнай судовай практыкі?
Адзначым таксама, што нельга недаацэньваць прэвентыўную ролю належнай арганізацыі аховы камерцыйнай тайны ў кампаніі, паколькі нярэдка супрацоўнікі нават не задумваюцца аб тым, што распаўсюджванне той ці іншай інфармацыі можа нашкодзіць кампаніі, але калі ўсталяваны пэўныя правілы, пачынаюць ставіцца да такіх момантаў з большай адказнасцю.
Абарона службовай інфармацыі
Апроч рэжыму камерцыйнай тайны заканадаўствам таксама прадугледжваецца асобная магчымасць усталяваць рэжым службовай інфармацыі абмежаванага распаўсюджвання, які можа быць скарыстаны для абароны звестак, што датычацца дзейнасці юрыдычнай асобы і распаўсюджванне якіх можа нанесці шкоду яе правам і законным інтарэсам. Лiчым, што такі рэжым можа быць усталяваны ў дачыненні да інфармацыі, што паводле сваёй прававой прыроды не можа быць аднесена да камерцыйнай тайны, але распаўсюджванне якой можа мець пэўныя неспрыяльныя наступствы — вядома, з улікам патрабаванняў заканадаўства да інфармацыі, доступ да якой абмежаваны быць не можа.
Напрыклад, колькасна-якасны склад працаўнікоў кампаніі, як было адзначана вышэй, не можа быць аднесены да рэжыму камерцыйнай тайны. Больш за тое, звесткі аб прынятых-звольненых супрацоўніках павінны прадстаўляцца дзяржаўным органам, аднак такая інфармацыя можа быць скарыстана канку-рэнтамі, паколькі раскрывае пэўныя «вытворчыя магутнасці» кампаніі. Такім чынам, такую інфармацыю можна таксама прызнаць канфiдэнцыяльнай і вызначыць правілы выкарыстання яе носьбітаў. Рэжым такой інфармацыі, безумоўна, будзе адрознівацца ад рэжыму камерцыйнай тайны большай «мяккасцю». Могуць быць зафіксаваны дазволеныя кірункі руху такой інфармацыі (як з ранжыраваннем правоў у межах кампаніі, так і з фіксацыяй бесперашкоднай магчымасці перадачы некаторым знешнім карыстальнікам), такiм чынам будзе папярэджана магчымасць бесперашкоднага руху важнай інфармацыі, што не з’яўляецца камерцыйнай тайнай.
Абарона персанальных дадзеных
Асобную ўвагу ў кампаніi варта надаваць абароне персанальных дадзеных. Кампанія-наймальнік ужо на этапе афармлення прыёму на працу і завядзення асабістай справы новага працаўніка, вядзення вайсковага ўліку атрымлівае досыць багаты масіў персанальных дадзеных. Распаўсюджванне такіх дадзеных забаронена заканадаўствам. Такім чынам, наймальніку варта загадзя паклапаціцца аб усталяванні рэжыму працы і з такой інфармацыяй. Напрыклад, у выпадках, калі кадравы ўлік вядзецца па-за межамі кампаніі (так званы аутсорсінг), патрэбна атрымаць дадатковы пісьмовы дазвол ад супрацоўніка на права перадачы такой інфармацыі кампаніі, што будзе аказваць паслугі кадравага ўліку.
Камерцыйная тайна, службовая інфармацыя абмежаванага распаўсюджвання, персанальныя дадзеныя і дадзеныя аб асабістым жыцці працаўнікоў з’яўляюцца відамі канфiдэнцыяльнай інфармацыі, аб абароне якой кампаніі варта своечасова паклапаціцца. З мэтай іх абароны можна ствараць асобныя лакальныя нарматыўныя акты (палітыкі цi палажэнні) альбо распрацаваць агульны дакумент аб абыходжанні з канфiдэнцыяльнай інфармацыяй. Пры гэтым важна не забываць аб неабходнасці выканаць адмысловыя патрабаванні заканадаўства аб усталяванні рэжыму камерцыйнай тайны. Гэта значыць, што давядзецца асобна акрэсліваць масіў звестак, што будуць з’яўляцца камерцыйнай тайнай, службовай інфармацыяй абмежаванага распаўсюджвання, а таксама ўсталёўваць розныя патрабаванні да выкарыстання іх носьбітаў і носьбітаў персанальных дадзеных. Заканадаўствам таксама не забаронена заключэнне і грамадзянска-прававых пагадненняў аб выкананні рэжыму службовай інфармацыі абмежаванага распаўсюджвання і абароне персанальных дадзеных.
