У арт. 2 ГК адзначаецца, што суб’екты грамадзянскага права ўдзельнічаюць у грамадзянскіх адносінах на роўных, роўныя перад законам, не могуць карыстацца перавагамі і прывілеямі, што супярэчаць закону, і маюць права без усялякай дыскрымінацыі на роўную абарону правоў ды законных інтарэсаў.
Не аспрэчваючы тэзіс аб асаблівасці становішча спажыўцоў як суб’ектаў грамадзянскіх праваадносін, між тым дзеля справядлівасці варта заўважыць: пазіцыі будаўнічых арганізацый таксама патрабуюць абароны ад недобрасумленных паводзін з боку гэтых самых спажыўцоў, якія зусім не пазбаўленыя заганаў і могуць быць не такімі ўжо бяскрыўднымі і бездапаможнымі.
Патрабаванне выпраўлення недахопаў
Адным з відаў «атакі спажыўцоў» можа з’яўляцца патрабаванне выпраўлення недахопаў, што былі выяўлены ў жылым памяшканні. Так, вельмі распаўсюджанымі з’яўляюцца заявы аб неналежным узроўні вільготнасці, аб парушэнні тэмпературнага рэжыму, аб шчылінах. Але далёка не заўсёды прычыны гэтых недахопаў маюць дачыненне менавіта да будаўнічай арганізацыі: самі спажыўцы нярэдка ўласнымі дзеяннямі ці бяздзеяннем спрыяюць узнікненню адзначаных дэфектаў: вентыляцыйныя шахты заклейваюцца шпалерамі альбо, яшчэ горш, насуперак свайму тэхнічнаму прызначэнню становяцца месцамі для ўбудавання бытавой тэхнікі, а не ўзгодненая са спецыялістамі перапланіроўка часам можа стаць прычынай неспрыяльных наступстваў як для самаго спажыўца, так і для яго суседзяў. Аднак наяўнасць гэтых акалічнасцяў (фактычная адсутнасць віны) не засцерагае будаўнічую арганізацыю ад патэнцыяльнай пагрозы «атакі» з боку спажыўца. Адпаведна, актуальным з’яўляецца выпрацоўка стратэгіі паводзін, калі ўсё ж такая сітуацыя ўзнікла.
У першую чаргу актуальнасць набывае пошук адказу на пытанне: а ці сапраўды мае месца пэўны недахоп, як тое сцвярджаецца спажыўцом? Як сведчыць практыка, не ўсе змяненні могуць прызнавацца дэфектам. Некаторыя з іх могуць быць вынікам натуральнага зносу альбо парушэння ў эксплуатацыі як самім спажыўцом (асобамi, што сумесна з ім ажыццяўляюць карыстанне памяшканнем), так і іншымі спажыўцамі, што прымаюць удзел у сумесным домаўладанні. Некаторых недахопаў увогуле проста можа не быць. Так, напрыклад, меў месца выпадак, калі ў працэсе разгляду іска, дзе спажывец спасылаўся на наяўнасць шуму ў кватэры, было высветлена: усялякія гукавыя эфекты адсутнічаюць, адначасова з тым у спажыўца маецца захворванне, што і стала прычынай яго непакою.
Такім чынам, пры выяўленні наяўнасці альбо адсутнасці пэўных адхіленняў, што часам можа быць немагчымым без правядзення экспертызы, важна выявіць прычыну іх узнікнення. Неабходным бачыцца як аналіз ступені ўплыву жыццядзейнасці самаго спажыўца (асоб, што сумесна з ім карыстаюцца памяшканнем), так і выяўленне магчымых адхіленняў ад праектна-каштарыснай дакументацыі, а таксама верагоднасць уплыву гэтых адхіленняў (калі яны маюцца) на магчымасць узнікнення дадзенага недахопу.
На гэтыя моманты варта звярнуць увагу і тады, калі для дакладнага разбору сітуацыі ў будаўнічай арганізацыі не будзе хапаць уласных тэхнічных магчымасцяў і давядзецца праводзіць будаўнічую экспертызу. Яе вынікі потым могуць быць скарыстаны для абароны сваёй пазіцыі ў судзе, таму да пастаноўкі пытанняў эксперту рэкамендуем паставіцца з асаблівай пільнасцю. Адпаведна, для некаторых акалічнасцяў, якія да падрыхтоўкі высноваў эксперта могуць так і застацца проста здагадкамі некампетэнтнай асобы, ствараюцца ўмовы для іх пераводу ў статус дапушчальных доказаў. Для належнага забеспячэння прававой бяспекі будаўнічай арганізацыі вельмі важна ўсведамленне таго, што кожнае пастаўленае пытанне павінна быць падпарадкаванае мэце: здабыць інфармацыю, якую можна патэнцыйна скарыстаць у судзе.
Час прад’яўлення патрабаванняў
У дачыненні да дамоваў долевага будаўніцтва дзеючым заканадаўствам (часткай трэцяй п. 16 Палажэння аб долевым будаўніцтве аб’ектаў у Рэспубліцы Беларусь, зацверджанага Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 06.06.2013 № 263) рэгламентавана, што дольшчык мае права прад’яўляць забудоўніку патрабаванні, звязаныя з неналежнай якасцю аб’екта долевага будаўніцтва, аб выпраўленні недахопаў, калі такія недахопы выяўленыя на працягу гарантыйнага тэрміну.
Пры гэтым гарантыйны тэрмін для аб’ектаў долевага будаўніцтва вызначаецца дамовай, але не можа быць меншым за тэрмін, які ўсталяваны для дамовы будаўнічага ўзнойму, а таксама меншым за 5 год. Пазначаны гарантыйны тэрмін адлічваецца са дня падпісання акта прыёмкі-перадачы аб’ектаў долевага будаўніцтва. Адзначым, што паводле Правілаў заключэння і выканання дамоваў будаўнічага ўзнойму, зацверджаных пастановай Савета Мiнiстраў Рэспублiкi Беларусь ад 15.09.1998 № 1450, гарантыйны тэрмін таксама роўны 5 гадам.
Разам з тым заканадаўствам, што рэгулюе абарону правоў спажыўцоў (п. 7 арт. 31 Закона Рэспублiкi Беларусь ад 09.01.2002 № 90-З «Аб абароне правоў спажыўцоў», далей — Закон № 90-З), замацавана, што патрабаванні аб бязвыплатным выпраўленні недахопаў выкананай працы, якія могуць быць небяспечнымі для жыцця, здароўя, спадчыннасці, маёмасці спажыўца, навакольнага асяроддзя, могуць быць прад’яўлены спажыўцом ці яго правапераемнікам на працягу 10 год з моманту прымання вынікаў працы. І тут жа робіцца ўдакладненне: такое патрабаванне можа быць прад’яўлена незалежна ад таго, калі выяўлены гэтыя недахопы, у тым ліку пры выяўленні іх пасля сканчэння гарантыйнага тэрміну.
Але часткай першай падп. 2.2 п. 2 Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 06.06.2013 № 263 «Аб долевым будаўніцтве аб’ектаў у Рэспубліцы Беларусь» (далей — Указ № 263) замацавана наступнае: абарона правоў спажыўцоў, звязаных з адносінамі, што вынікаюць з дамовы стварэння аб’екта долевага будавання, ажыццяўляецца ў адпаведнасці з самім Указам і заканадаўствам аб абароне правоў спажыўцоў у той частцы, што не супярэчыць гэтаму Указу.
Відавочным з’яўляецца супярэчанне норм заканадаўства аб абароне правоў спажыўцоў нормам Указа № 263. Кіруючыся патрабаваннямі арт. 10 Закона Рэспублікі Беларусь ад 10.01.2000 № 361-З «Аб нарматыўных прававых актах Рэспублікі Беларусь», варта аддаць перавагу нормам вышэй згаданага Указа.
Умовы пра гарантыйны тэрмін
Адносна ўмоваў пра гарантыйны тэрмін у дамове куплі-продажу нерухомай маёмасці, у выніку заключэння якой у фізічнай асобы з будаўнічай арганізацыяй таксама могуць узнікнуць спажывецкія стасункі, неабходна скіроўвацца да аналізу ўмоваў непасрэдна самой дамовы, паколькі адмысловых патрабаванняў заканадаўства да працягласці гарантыйнага тэрміну ў гэтым відзе дамовы не прадугледжана. Разам з тым не варта забывацца на агульныя патрабаванні ГК адносна тэрмінаў выяўлення недахопаў у перададзеным тавары.
Так, арт. 447 ГК прадугледжвае, што, калі дамовай куплі-продажу не вызначаны гарантыйны тэрмін, аб выпраўленні недахопаў можна патрабаваць у разумны тэрмін, але ў межах двух год з дня перадачы тавару пакупніку. Калі ж дамовай усё ж агаворваецца працягласць гарантыйнага тэрміну, але яна складае менш за два гады, то спажывец (пакупнік) можа звярнуцца з адпаведнымі патрабаваннямі, аднак ён мусіць даказаць, што недахопы ўзніклі да моманту перадачы тавара. Такім чынам, у спажыўца маецца абавязак: перш чым нешта патрабаваць, прывесці пераканаўчыя доказы таго, што недахопы маюцца і ўзніклі яшчэ да падпісання акту прыёмкі-перадачы аб’екта нерухомай маёмасці альбо (таксама да падпісання акту прыёмкі-перадачы) узніклі нейкія акалічнасці, што справакавалі з’яўленне недахопу ўжо пасля ажыццяўлення перадачы. У адваротным выпадку патрабаванні спажыўца можна лічыць беспадстаўнымі.
Звароты як крыніца доказаў пры судовым разглядзе
Карысным для забеспячэння прававой бяспекі будаўнічай арганізацыі ў стасунках са спажыўцамі будзе таксама дакладная фіксацыя кожнага моманту ва ўзаемаадносінах. Належна падрыхтаваныя дакументы — не толькі яшчэ адна крыніца доказаў для патэнцыйна магчымага судовага разгляду спрэчкі, але і сродак абароны ад чарговага віду «атак» спажыўцоў. Гаворка ў дадзеным выпадку вядзецца пра напісанне зваротаў ва ўсе магчымыя ўстановы і дзяржаўныя органы, што патрабуе дадатковых намаганняў ад юрасобы для рэагавання на адпаведныя звароты, але ўжо з боку дзяржаўных органаў, што выклікае адцягненне працоўных рэсурсаў (а гэта часам супрацоўнікі з высокім узроўнем кваліфікацыі, праца якіх каштуе для будаўнічай арганізацыі нятанна). Да таго ж у звароце, адрасаваным дзяржаўнаму органу, можа ўтрымлівацца інфармацыя аб учыненні правапарушэнняў у будаўнічай арганізацыі, што можа стаць падставай для пазачарговай праверкі дзейнасці юрасобы.
Зразумела, перашкаджаць спажыўцам складаць звароты немагчыма, і ў прынцыпе гэта не ёсць стратэгія будаўнічай арганізацыі ў такой сітуацыі. У першую чаргу варта звярнуць увагу на дасканаласць у арганізацыйных момантах пры вядзенні працы са зваротамі.
Трэба дакладна фіксаваць час атрымання карэспандэнцыі, сачыць за своечасовым скіраваннем адказу. Ігнараваць звароты не рэкамендуецца не толькі з прычыны парушэння ў такім выпадку патрабаванняў заканадаўства, але і таму, што часам пры правільнай пабудове камунікацыі са спажыўцом гэта можа папярэдзіць судовую спрэчку. Усе захады, што прымаюцца для даследавання і аналізу зварота, неабходна зафіксаваць, паколькі ў выпадку праверкі дзейнасці кантралюючымі органамі альбо зваротаў дзяржорганаў, што таксама ажыццяўляюць разгляд ужо атрыманага звароту спажыўца, актуальным будзе не толькі самае шчырае сведчанне добрасумленнасці ў дзеяннях прадстаўнікоў юрасобы, але і прадстаўленне адпаведных доказаў.
Важна, каб гэта ўсведамлялася не толькі юрыстамі, што абслугоўваюць дзейнасць будаўнічай арганізацыі, але і астатнім персаналам, які фактычна выступае ад імя кампаніі і таксама мае магчымасць уплываць на паводзіны і стаўленне спажыўца.
Апрача арганізацыйных момантаў пры працы са зваротамі рэкамендуецца звяртаць увагу і на ўпаўнаважанасць звароту той ці іншай асобы да будаўнічай арганізацыі. Так, напрыклад, юрыдычнай практыцы вядомыя выпадкі, калі хто-небудзь з родзічаў фізічнай асобы, з якой заключаная дамова, па ўласнай ініцыятыве пачынае, так бы мовіць, актыўную праваабарончую дзейнасць. Пры гэтым на такую дзейнасць яе ніхто не ўпаўнаважваў, адпаведных сведчанняў таму не маецца. Асоба-контрагент адначасова з тым цалкам дзеяздольная. Часам нават дзяржаўныя органы, атрымаўшы такі зварот, замест таго, каб элементарна ўдакладніць паўнамоцтвы, пачынаюць ужо сваімі зваротамі «штурмаваць» адпаведную юрасобу. У такіх выпадках не варта забываць яшчэ і тое, што пры заключэнні дамовы будаўнічая арганізацыя атрымлівае ад сапраўднага спажыўца інфармацыю, што складае персанальныя дадзеныя і шырокаму распаўсюджанню без дазволу гэтага самага спажыўца не падлягае.
Перамовы са спажыўцамі
Па магчымасці рэкамендуецца весці ўсялякія перамовы са спажыўцом у прысутнасці некалькіх супрацоўнікаў арганізацыі. Пажадана, каб гэтыя супрацоўнікі не былі падначаленыя адзін аднаму, што дазволіць забяспечыць большую надзейнасць іх паказанням у якасці сведак пры ўзнікненні судовай спрэчкі. Часам гэта дазволіць яшчэ і абараніць правы самаго супрацоўніка будаўнічай арганізацыі, паколькі і сам персанал досыць часта становіцца аб’ектам «атак»: ад распаўсюджвання інфармацыі, што з’яўляецца ілжывай і не адлюстроўвае рэчаіснасць, да абяцання хабару альбо нават фізічнай расправы.
Так, юрыдычнай практыцы вядомы шэраг выпадкаў, калі ў якасці «пацярпелых» можна вызначыць менавіта саміх супрацоўнікаў. Напрыклад, арганізацыяй вёўся ўнутраны ўлік патэнцыйных ахвотнікаў набыць кватэры ў доме, што ўжо будуецца. Спіс прэтэндэнтаў складаўся паводле даты пададзеных заяваў. Адпаведна асобы, што звярнуліся раней, мелі магчымасць выбіраць з большай колькасці кватэр. За «прасоўванне» у спісе патэнцыйных пакупнікоў адзін са спажыўцоў спачатку абяцаў хабар, а пазней за адмову — пагражаў. У такіх выпадках не варта грэбаваць і службай унутранай аховы.
Нярэдкімі з боку спажыўцоў з’яўляюцца і звароты ў сродкі масавай інфармацыі з аднабаковым адлюстраваннем праблемнай сітуацыі: з магчымай падачай недакладных звестак, несапраўдных фактаў, падачай спрэчных фактаў у якасці адзіных праўдзівых, што мае выключную мэту нанесці шкоду дзелавой рэпутацыі будаўнічай арганізацыі, стварыць негатыўны вобраз яе ў вачах грамадскасці, а часам і аказаць своеасаблівы ціск на судовы корпус, калі адносна нейкага пытання ўжо вядзецца працэс. Пры такіх акалічнасцях варта не забываць аб неабходнасці абароны дзелавой рэпутацыі.
Рэкамендуем таксама з уважлівасцю паставіцца да ўмоваў дамовы са спажыўцамі. Асобна варта распрацаваць механізм яе скасавання на выпадак, калі спажывец атрымаецца неплацежаздольным. Не варта забывацца i на штрафныя санкцыі. Практыцы вядомы выпадак, калі перад заключэннем дамовы спажывец адразу пачаў рабіць акцэнт менавіта на памер штрафных санкцый і адкрыта заўважыў, што з такім адсоткам пені яму больш зручна не плаціць па графіку.
Варта таксама прадугледзець механізм пакрыцця стратаў і шкоды пры распрацоўцы дамовы. Так, адна будаўнічая арганізацыя да моманту поўнай аплаты кватэры (заключалася дамова куплі-продажу) перадавала пасля выплаты пэўнай часткі грошай пакупніку кватэру з новай сантэхнікай і газавай плітой паводле дамовы часовага бязвыплатнага карыстання, што заключалася да моманту поўнай аплаты; пасля рэгістраваўся пераход правоў і ўгода куплі-продажу закрывалася. Адзін са спажыўцоў пасля працяглага перыяду карыстання вырашыў не набываць кватэру, паведаміў аб фінансавых цяжкасцях і патрабаваў скасаваць дамову. Юрасоба з мэтай хуткай рэалізацыі кватэры вырашыла пайсці насустрач і згадзіцца на прапанову спажыўца. Аднак праблемным момантам стала ўжо карыстаная сантэхніка і газавая пліта, паколькі ў дамове нічога наконт абавязковай замены гэтых прадметаў на новыя не пазначалася. А жылы дом быў новабудоўляй і ў абвестцы і рэкламнай інфармацыі менавіта так і пазіцыянаваўся.
Судовая абарона правоў і інтарэсаў
За абаронай правоў і інтарэсаў спажыўцы могуць звяртацца таксама ў суд. Актуальным бачыцца разгледзець праблемныя моманты абароны пазіцыі будаўнічай арганізацыі і ў гэтым выпадку. Нагадаем, што, апроч усяго іншага, спажыўцы маюць права патрабаваць кампенсацыі маральнай шкоды. Паводле арт. 18 Закона № 90-З яна ажыццяўляецца ў грашовай форме. Законам усталёўваецца, што памер кампенсацыі вызначаецца судом у залежнасці ад характара прычыненых спажыўцу фізічных і маральных пакутаў. Таксама пры вызначэнні кампенсацыі маральнай шкоды належыць улічваць патрабаванні разумнасці ды справядлівасці. Аднак, не зважаючы на патрабаванні дзеючага заканадаўства, спажыўцамі нярэдка дапускаецца злоўжыванне правам пры вызначэнні памеру грашовай кампенсацыі маральнай шкоды. І судовыя органы ў гэтых сітуацыях часам могуць займаць даволі неадназначную пазіцыю.
Доказам таму з’яўляецца прыклад з судовай практыкі.
Фабула справы
У суд быў прад’яўлены іск ад спадара К., які з’яўляўся членам спажывецкага жыллёва-бу-даўнічага кааператыву «С» (далей — СЖБК «С»). Паміж спадаром К. і СЖБК «С» была заключана дамова аб будаўніцтве кватэры ў шматпавярховым жылым доме. Ад імя СЖБК «С» у якасці замоўцы выступіла ўпраўленне капітальнага будаўніцтва па месцы знаходжання чакаемага будаўнічага аб’екту. Замоўцам была заключана дамова будаўнічага ўзнайму з ААТ «Б» (выступіла ў якасці генеральнага ўзнайміта).
Спадар К. быў не задаволены якасцю пабудаванай кватэры: у іскавай заяве было адзначана парушэнне вільготнасцёва-тэмпературнага рэжыму, у выніку чаго ў пакоі з’явілася цвіль. У іску таксама было заяўлена патрабаванне аб пакрыцці стратаў (па суме будаўнічых матэрыялаў, скарыстаных для рамонту) у памеры 12 836 340 бел. руб. і патрабаванне спагнаць 10 000 000 бел. руб. як кампенсацыю маральнай шкоды. Першапачаткова ў якасці адказчыка пазначаўся менавіта замоўца, пазней — яшчэ і будаўнічая арганізацыя ААТ «Б». Пры гэтым памеры запатрабаванай кампенсацыі значна павысіліся — спачатку да 60 000 000 бел. руб., а пазней нават да 200 000 000 бел. руб.
Абгрунтаванне пазіцыі
У абгрунтаванне сваёй пазіцыі спажывец прывёў наступныя сцвярджэнні:
1) ён вымушаны быў неаднаразова звяртацца да адказчыка, што не магло не паўплываць на яго здароўе, эмацыйны стан — ён нерваваўся, непакоіўся (звяртаем увагу, што доказаў таго — напрыклад, медыцынскіх сведчанняў — прадстаўлена не было, толькі вусныя заявы) — у выніку «кошт» пакутаў ацэнены ў 10 000 000 бел. руб.;
2) з кожным днём узрастаюць яго маральныя пакуты, звязаныя з пражываннем у памяшканні з парушаным вiльготнасцёва-тэмпературным рэжымам, а таксама са зваротамі ў розныя арганізацыі для выпраўлення дадзеных недахопаў — у выніку «кошт» пакутаў быў павялічаны да 60 000 000 бел. руб. (момант павелічэння супадае з прыцягненнем у якасці суадказчыка будаўнічай арганізацыі);
3) пакуты былі прычыненыя не толькі ўласна спажыўцу, але і яго жонцы і сыну, што хварэюць на бранхіяльную астму (пры гэтым на момант павелічэння іскавых патрабаванняў былі ўжо вядомыя вынікі будаўнічай экспертызы і высновы аб ролі самога ісца ў неспрыяльных для яго наступствах) — «кошт» пакутаў быў павялiчаны да 200 000 000 бел. руб.
Экспертыза
Паводле меркавання эксперта, паветраабмен у кватэры iсца забяспечваецца выцяжной вентыляцыяй праз вентыляцыйныя каналы вентблокаў, якія размешчаныя на кухні і каля ваннага пакою ды прыбіральні, а таксама натуральнай цыркуляцыяй паветра праз расчыненне дзвярэй ды вокнаў і перацяканне паветра з аднаго памяшкання ў іншае. Самім iсцом была парушана сістэма працы вентыляцыі праз яе пераабсталяванне — iсцец прабіў адтуліну ў перасякальным канале, закрыў вентыляцыйную адтуліну ў прыбіральні, закрыў на 70–80 адсоткаў сячэнне вентканала ў кухні, самавольна павялічыў у кухні колькасць батарэяў, а таксама не забяспечваў прыток паветра праз дзверы і вокны (пры даследаванні вільготнасцёва-тэмпературнага рэжыму камісіяй быў доследным шляхам усталяваны нармальны ўзровень вільготнасці за 10–15 хвілін — для гэтага была проста адчынена фортка).
Такім чынам, экспертам была зроблена адназначная выснова аб няправільнай эксплуатацыі жыллёвага памяшкання. Для справядлівасці адзначым, што некаторыя недахопы ў працы будаўнічай арганізацыі таксама былі выяўлены, але і віна самаго спажыўца прысутнічала ў не меншай ступені.
Судовы разгляд
Спажыўцом прымаліся ўсе магчымыя захады з мэтай зацягвання як дасудовага ўрэгулявання справы, так і судовага разгляду. Адначасова з метадычным напісаннем скаргаў у розныя ўстановы і арганізацыі выстаўляліся ўсё новыя патрабаванні аб выкананні дадатковых працаў, у тым ліку і пазапраектных. Пры гэтым усе спробы ААТ «Б» добраахвотна прывесці стан кватэры ў адпаведнасць з рэкамендацыяй праектнай арганізацыі, а таксама выправіць выяўленыя недахопы засталіся безвыніковымі.
Апроч таго, спадару К. прапаноўвалася добраахвотнае выкананне рамонтных працаў у пакоі, дзе быў парушаны вільготнасцёва-тэмпературны рэжым, аднак у доступе да кватэры супрацоўнікам ААТ «Б» адмаўлялася. У час ужо судовага разгляду справы менавіта з боку iсца зыходзіла патрабаванне прызначэння дадатковай экспертызы з мэтай высвятлення патэнцыйнай наяўнасці вібрацыі сценаў. Экспертызай было вызначана: такі недахоп адсутнічае. Адпаведна відавочным з’яўляецца факт незацікаўленасці спажыўца ў хуткім вырашэнні спрэчкі, імкненне зацягваць яе разгляд і ўсімі магчымымі сродкамі садзейнічаць павелічэнню «тэрміна адчування маральных пакут».
Рашэнне суда
Вышэй згаданыя аргументы былі прадстаўленыя адказчыкам (ААТ «Б») у абарону сваёй пазіцыі. У выніку судом першай інстанцыі было вынесена рашэнне, паводле якога з ААТ «Б» спагнана кампенсацыя маральнай шкоды ў памеры 50 000 000 бел. руб., што значна перавышае памер кампенсацыі матэрыяльнай шкоды, а таксама склала амаль палову ўнесенай спажыўцом сумы ў якасці аплаты за будуемую кватэру ў цэнах на момант уводу ў эксплуатацыю шматпавярховага жылога дому (агульная сума склала на той момант каля 100 000 000 бел. руб.). Адказчык не згадзіўся з прынятым рашэннем і абскардзіў яго ў касацыйную інстанцыю.
Судом касацыйнай інстанцыі рашэнне суда першай інстанцыі ў частцы кампенсацыі маральнай шкоды было адменена і вынесена новае рашэнне, якім у іску спадару К. да ААТ «Б» у частцы кампенсацыі маральнай шкоды ўвогуле адмоўлена.
Судом касацыйнай інстанцыі была зроблена выснова: пры разглядзе патрабаванняў аб кам-пенсацыі маральнай шкоды суд першай інстанцыі кіраваўся Законам № 90-З няправільна. Так, у п. 2 і ў частцы трэцяй п. 3 пастановы Пленума Вярхоўнага Суда Рэспублікі Беларусь ад 24.06.2010 № 4 «Аб практыцы прымянення судамі закандаўства пры разглядзе спраў аб абароне правоў спажыўцоў» тлумачыцца, што заканадаўства аб абароне правоў спажыўцоў распаўсюджваецца на адносіны па дамове паміж фізічнай асобай — спажыўцом, што мае намер замовіць альбо набыць, альбо набывае ці замаўляе тавар (працу, паслугу), альбо выкарыстоўвае тавар (вынік працы, паслугі) выключна для асабістых, сямейных, хатніх ці іншых патрэб, якія не звязаныя з ажыццяўленнем прадпрымальніцкай дзейцнасці, — з аднаго боку, і арганізацыяй, індывідуальным прадпрымальнікам, іншай фізічнай асобай, што рэалізуе тавары, выконвае працы альбо аказвае паслугі ў межах рамеснай дзейнасці, у сферы аграэкатурызму альбо ажыццяўляе разовую рэалізацыю на гандлёвых месцах на рынках і (або) іншых месцах, на якіх гандаль можа ажыццяўляцца ў адпаведнасці з заканадаўствам, — з другога боку.
Заканадаўства аб абароне правоў спажыўцоў не распаўсюджваецца на адносіны грамадзян з вытворчымі і спажывецкімі кааператывамі, гаспадарчымі таварыствамі ды іншымі арганізацыямі, калі яны ўзніклі ў сувязі з членствам грамадзяніна ў гэтых арганізацыях і не звязаны з выкананнем працаў, аказаннем паслугаў гэтымі арганізацыямі сваім членам.
У справе высветлена, што iсцом будаўніцтва кватэры вялося на падставе дамовы са спажывецкім кааператывам, у якім ён быў членам. А з ААТ «Б» iсцец ніякіх дамоваў ні на аказанне паслуг, ні на выкананне працаў, ні на набыццё тавару не заключаў. Пры гэтым паводле п. 1 арт. 152 ГК грамадзянін мае права патрабаваць ад парушальніка грашовай кампенсацыі маральнай шкоды (фізічных альбо маральных пакут), калі дзеяннямі, што парушаюць яго асабістыя немаёмасныя правы альбо якімі робіцца замах на прыналежныя яму іншыя нематэрыяльныя даброты, ці ў іншых выпадках, прадугледжаных заканадаўствам, грамадзянiну прычынена маральная шкода. Такім чынам, суд прыйшоў да высновы, што паміж спадаром К. і ААТ «Б» узніклі грамадзянска-прававыя адносіны, што не прадугледжваюць права на кампенсацыю маральнай шкоды ў выпадку парушэння маёмасных правоў.
З улікам усяго вышэй адзначанага варта парэкамендаваць будаўнічай арганізацыі ўважліва ставіцца да прад’яўленых патрабаванняў аб спагнанні грашовай кампенсацыі маральнай шкоды, аналізаваць іх на прадмет абгрунтаванасці ўвогуле, а таксама быць падрыхтаванай да завышаных памераў ды рыхтаваць контраргументы, якія могуць будавацца:
1) зыходзячы з параўнання запатрабаванай сумы з рэальнымі наступствамі;
2) з улікам памкненняў і дзеянняў будаўнічай арганізацыі (у выпадку, калі сапраўды мелася віна) на добраахвотнае ўрэгуляванне спрэчкі ў дасудовым парадку і пакрыццё матэрыяльнай шкоды як крок да скарачэння тэрміну пакут спажыўца;
3) з доказу фактаў злоўжывання правам у паводзінах спажыўца і выкарыстання механізму грашовай кампенсацыі менавіта з гэтай мэты;
4) зыходзячы з патрабавання даказвання і абгрунтавання маральнай шкоды ў заяўленым спажыўцом памеры (а не прымання простай канстатацыі факта яе прычынення — у рэшце рэшт, кожны чалавек індывідуальна ўспрымае тыя ці іншыя цяжкасці, і розныя складанасці ў розных людзей выклiкаюць розны ўзровень альбо нават не выклікаюць увогуле маральных пакут);
5) з улікам даследавання факту наяўнасці віны самога спажыўца ў тым, што ён цярпеў маральныя пакуты (ці не ствараў сваімі дзеяннямі альбо бяздзеяннем дадатковыя ўмовы для іх існавання).
***
Такім чынам, у спадзяваннях на добрасумленнасць і ўзаемапавагу з боку контрагентаў-спажыўцоў варта не забываць і аб неабходнасці абароны ўласных інтарэсаў, бо будаўнічая арганізацыя — гэта не проста юрыдычная асоба, гэта і лёсы дзесяткаў яе супрацоўнікаў разам з магчымасцю не толькі матэрыяльнага забеспячэння сябе і сваіх сем’яў, але і прафесійнай рэалізацыі, а таксама магчымасці для іншых, сапраўды сумленных і адказных спажыўцоў, партнёрскія адносіны з якімі хочацца бачыць у якасці эталону.
